ગુજરાતમાં છેલ્લા છ મહિના દરમ્યાન વરસાદી અને કમોસમી પરિસ્થિતિઓના કારણે ખેતી પર ગંભીર અસર થઈ છે. ક્યારે અતિશય વરસાદ, તો ક્યારે અણધાર્યા કમોસમી વરસાદે ખેડૂતોના જીવનમાં કાળની રેખા દોરી દીધી છે. ખેતરમાં ઉભી પાકની ભારે નુકસાનીથી ખેડૂતોની આશા-અપેક્ષાઓ તૂટી ગઈ છે. હવે રાજ્યમાં આ મુદ્દો માત્ર કૃષિ સમસ્યા ન રહી, પરંતુ રાજકીય ચર્ચાનો કેન્દ્ર બની ગયો છે.
રાજ્યના દક્ષિણથી ઉત્તર સુધીના વિસ્તારોમાં કુદરતે અનેક પ્રકારની પરીક્ષાઓ લીધી છે. દક્ષિણ ગુજરાતના વલસાડ, નવસારી અને ડાંગ જિલ્લામાં અતિશય વરસાદથી ધાન અને શાકભાજી પાકને ભારે નુકસાન થયું છે. સૌરાષ્ટ્રના વિસ્તારોમાં કપાસ અને મગફળીનો પાક પાણીમાં ગરકાવ થયો છે. ઉત્તર ગુજરાતમાં તો અણધાર્યા વરસાદના કારણે ચણા, ઘઉં અને બાજરીના પાક પર ગંભીર અસર થઈ છે. ખેતરમાં ઉભા પાક બગડતા ખેડૂતોને કરોડો રૂપિયાનું નુકસાન વેઠવું પડ્યું છે.
આ પરિસ્થિતિમાં ખેડૂતો માટે સરકાર તરફથી વળતર આપવાની માંગ ઉગ્ર બની રહી છે. ઘણા ખેડૂતોનો આક્ષેપ છે કે સરકારે હજી સુધી યોગ્ય સર્વે શરૂ કર્યો નથી, અને જે સહાય મળવાની છે, તે પણ ખૂબ વિલંબિત છે. ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં આર્થિક સ્થિતિ બગડતાં ખેડૂતોની સ્થિતિ રોજબરોજ દયનીય બની રહી છે.
રાજ્યના રાજકારણમાં આ મુદ્દાએ હલચલ મચાવી છે. વિપક્ષે હવે ખૂલ્લેઆમ આ મુદ્દાને મુખ્ય રાજકીય એજન્ડા બનાવી લીધો છે. કોંગ્રેસ અને આAAP બંનેએ કહ્યું છે કે “ગુજરાતમાં હવે માત્ર ખેડૂતો જ એ એકમાત્ર મતદારોનો સાચો અવાજ છે. સરકાર તેમની સામે જવાબદાર છે.” વિપક્ષ પક્ષોનું માનવું છે કે સરકાર જો સમયસર પૂરતું વળતર નહીં આપે તો આગામી ચૂંટણીમાં ગ્રામ્ય મતદારોનો રોષ સ્પષ્ટ રીતે જોવા મળશે.
ભાજપની સરકાર માટે આ સ્થિતિ એક ગંભીર પડકાર સમાન છે. છેલ્લા અનેક વર્ષોથી ગુજરાત વિકાસ, ઉદ્યોગ અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરના એજન્ડા પર ટકી રહી છે. પરંતુ હવે ગ્રામ્ય મતદારોની મુશ્કેલી, ખાસ કરીને ખેડૂતોની સમસ્યા, સરકારના રાજકીય ભવિષ્ય માટે સૌથી મોટો પ્રશ્ન બની ગઈ છે. રાજકીય નિરીક્ષકોનું કહેવું છે કે “ગુજરાતના મતદારો હવે શહેરથી વધુ ગામડાં પર આધારિત છે. અને ખેડૂતોના પ્રશ્નને અવગણવો એ ભાજપ માટે ખતરનાક સાબિત થઈ શકે છે.”
આ પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને રાજ્ય સરકારે તાત્કાલિક પગલાં લેવા માટે સૂચના આપી છે. કૃષિ વિભાગ અને જિલ્લા પ્રશાસનને નુકસાનના સર્વે શરૂ કરવા માટે જણાવ્યું છે. દરેક જિલ્લામાં પાક વીમા યોજનાના લાભાર્થી ખેડૂતોની યાદી તૈયાર કરવા અને યોગ્ય વળતર નક્કી કરવાની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ છે. મુખ્યમંત્રીના નિર્દેશ પ્રમાણે, આગામી સપ્તાહોમાં વળતર સહાયની જાહેરાત થવાની શક્યતા છે.
પરંતુ ખેડૂતોના સંઘોનું કહેવું છે કે માત્ર જાહેરાત પૂરતી નથી — “અમને વળતર સમયસર જોઈએ.” ખેડૂત સંગઠનોએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે હાલની સ્થિતિમાં ખેડૂતો પાસે આગામી સીઝન માટે બીજ, ખાતર અને જમીન તૈયાર કરવાની શક્તિ નથી. જો સહાય અને વળતર વિલંબિત રહેશે તો ખેડૂતોની હાલત વધુ ખરાબ થઈ શકે છે.
અન્યત્ર, કૃષિ નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે કુદરતી આફતો સામે રાજ્યને હવે લાંબા ગાળાની નીતિની જરૂર છે. હવામાન પરિવર્તનને કારણે ગુજરાતમાં છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં કમોસમી વરસાદ અને અતિશય વરસાદની ઘટનાઓ વધી છે. તે માટે ‘સસ્ટેનેબલ એગ્રીકલ્ચર પ્લાન’ તૈયાર કરવો સમયની માંગ બની ગઈ છે.
રાજકીય રીતે જોવામાં આવે તો હવે “ખેડૂત વળતર” એ માત્ર સહાયનો મુદ્દો નથી રહ્યો — તે રાજ્યની વિશ્વસનીયતા અને શાસનની ન્યાયિકતા સાથે જોડાયેલો વિષય બની ગયો છે. વિપક્ષે સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે “ગુજરાતમાં ખેડૂતોને જો ન્યાય નહીં મળે તો લોકો ચૂંટણીમાં જવાબ આપશે.”
બીજી તરફ, સત્તારૂઢ પક્ષના નેતાઓ કહે છે કે “સરકાર ખેડૂતોની સાથે છે અને યોગ્ય સમયે યોગ્ય વળતર આપશે.” તેઓ કહે છે કે રાજ્ય સરકારે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં પાક વીમા યોજના, કૃષિ સહાય અને સબસિડી જેવા અનેક પગલાં લીધા છે, જે ખેડૂતોને મદદરૂપ થયા છે.
તેમ છતાં જમીન પરની હકીકત એ છે કે અનેક વિસ્તારોમાં ખેડૂત હજુ પણ રાહ જોઈ રહ્યા છે. ગામડાંઓમાં લોકો ચર્ચા કરે છે કે હવે કોઈ વિકલ્પ નથી — સરકારને ખેડૂતો માટે સહાય આપવી જ પડશે. નહીં તો ગામડાંઓમાં ભાજપનું નામ બચાવવું મુશ્કેલ થઈ શકે.
આ રીતે ગુજરાતમાં હાલ “ખેડૂત વળતર” પ્રશ્ન માત્ર આર્થિક નહીં પરંતુ રાજકીય ધરી બની ગયો છે. આગામી મહિનાઓમાં સરકાર કેવી રીતે પ્રતિસાદ આપે છે તે નક્કી કરશે કે ગ્રામ્ય ગુજરાત ફરીથી વિશ્વાસ રાખશે કે વિપક્ષને નવી તક મળશે.
ખેડૂત માટે હવે એક જ આશા છે — વળતર મળે, સમયસર મળે અને પૂરતું મળે.
તે જ ગુજરાતના ભવિષ્યની રાજકીય દિશા નક્કી કરશે.